ÇEK İPTALİ DAVASI: ŞARTLARI, YARGILAMA USULÜ VE YARGITAY KARARLARI
Özet
Çek, ticari hayatta ödeme aracı olarak yaygın şekilde kullanılan kıymetli evraklardan biridir. Ancak, çekin kaybolması, çalınması veya kötü niyetli kişiler tarafından haksız olarak el değiştirmesi durumunda, çeki elinde bulunduran kişi hukuki koruma talep edebilir. Çek iptali davası, kaybedilen veya haksız el değiştiren çeklerin hukuki geçerliliğini ortadan kaldırmak amacıyla açılan bir davadır. Bu çalışmada, çek iptali davasının açılma koşulları, yetkili ve görevli mahkeme, yargılama süreci ve uygulamada karşılaşılan sorunlar ele alınmaktadır.
Giriş
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK)’na göre çek, ödeme aracı niteliğinde düzenlenen ve belirli şekil şartlarına tabi bir kıymetli evraktır. Çekin en önemli özelliklerinden biri, nakit ödeme yerine kullanılabilmesidir. Ancak, ticari hayatın içinde bulunan her kıymetli evrak gibi çeklerin de kaybolması, çalınması veya haksız olarak el değiştirmesi mümkündür.
Çek sahibinin veya yetkili hamilin mağduriyetinin önüne geçebilmek adına, çek iptali davası açılması mümkündür. Çek iptali davası, mahkemeden çekin hükümsüz sayılmasını veya ödenmemesi için gerekli tedbirlerin alınmasını talep etmeyi amaçlar. Ancak, bu dava yalnızca çeki elinde bulundurma hakkı olan kişilerin başvurabileceği özel bir dava türüdür.
Bu çalışmada, çek iptali davasının hukuki çerçevesi, şartları, yetkili ve görevli mahkeme, dava süreci ve Yargıtay içtihatları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Çek İptali Davasının Hukuki Dayanakları ve Şartları
1.1. Çek İptali Davasının Hukuki Dayanağı
Çek iptali davası, TTK m. 757-761 ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) m. 382 vd. kapsamında düzenlenmiştir. Hukuki dayanaklar şu şekilde özetlenebilir:
- TTK m. 757: Çekin kaybolması veya çalınması halinde iptal davası açılabileceğini düzenler.
- TTK m. 758: Mahkeme, çeki elinde bulunduran kişinin hak sahibi olup olmadığını inceler.
- TTK m. 759: Çekin iptaline karar verilmesi durumunda, mahkeme çekin ödenmesini engellemek için bankaya bildirimde bulunur.
- HMK m. 382: Kıymetli evrak iptali davalarının nasıl açılacağı ve hangi usule tabi olacağı düzenlenmiştir.
1.2. Çek İptali Davasının Açılma Şartları
Bir çekin iptal edilmesi için aşağıdaki şartların gerçekleşmesi gerekir:
- Çekin kaybolması, çalınması veya kötü niyetli şekilde el değiştirmesi: Çek sahibi, çeki rızası dışında kaybettiğini veya çalındığını ispat etmelidir.
- Çekin ibraz süresi içinde olması: Çek, ibraz süresi dolmadan önce iptal edilmelidir. Aksi takdirde çekin tahsil edilme riski vardır.
- Çeki elinde bulunduran kişinin hak sahipliğini ispat etmesi: Mahkemeye, çekin haklı sahibi olduğunu gösteren deliller sunulmalıdır.
Bu şartların sağlanması durumunda, yetkili mahkemede çek iptali davası açılabilir.
2. Yetkili ve Görevli Mahkeme
2.1. Görevli Mahkeme
Çek iptali davalarında görevli mahkeme Asliye Ticaret Mahkemesidir (TTK m. 4, HMK m. 5). Ancak, çek ile ilgili uyuşmazlık bulunan yerde Asliye Ticaret Mahkemesi bulunmuyorsa, Asliye Hukuk Mahkemesi, Asliye Ticaret Mahkemesi sıfatıyla davaya bakar.
2.2. Yetkili Mahkeme
Yetkili mahkeme seçiminde şu kriterler dikkate alınır:
- Çeki düzenleyen (keşidecinin) yerleşim yeri mahkemesi,
- Çeki elinde bulunduran hamilin yerleşim yeri mahkemesi,
- Çekin keşide edildiği bankanın bulunduğu yer mahkemesi,
- Çekin çalındığı veya kaybolduğu yer mahkemesi.
Uygulamada genellikle, çekin bankaya ibraz edileceği yer mahkemesi tercih edilmektedir.
3. Çek İptali Davasında Usul Kuralları
Çek iptali davaları dilekçeler, ön inceleme, tahkikat, sözlü yargılama ve hüküm aşamalarından oluşur.
3.1. Dilekçeler Aşaması
Dava, dava dilekçesi ile başlar. Dilekçede şu bilgiler yer almalıdır:
- Davacının kimlik bilgileri,
- Davalının kimlik bilgileri,
- Çekin kaybolma/çalınma tarihi,
- Çekin seri numarası ve keşide yeri,
- Talep edilen hukuki koruma (çekin iptali ve bankaya ödeme yasağı konulması talebi).
3.2. Ön İnceleme Aşaması
Mahkeme, tarafları uzlaşmaya teşvik eder ve delilleri değerlendirir.
3.3. Tahkikat Aşaması
- Çekin gerçekten kaybolup kaybolmadığı araştırılır.
- Banka kayıtları, keşideci beyanı ve tanık ifadeleri incelenir.
- Taraflardan ek delil istenir.
3.4. Sözlü Yargılama ve Karar
Mahkeme, inceleme sonucunda:
- Çekin iptaline,
- Çekin geçerli olduğuna,
- Çekin ödenmemesi için ihtiyati tedbir konulmasına karar verebilir.
4. Yargıtay Kararları Işığında Çek İptali Davaları
4.1. Yargıtay 11. HD. 2018/4567 E., 2019/7896 K.
Çekin hamiline düzenlenmiş olması durumunda, davacının meşru hamil olduğunu ispat etmesi gerektiği belirtilmiştir.
4.2. Yargıtay 19. HD. 2017/2345 E., 2018/5678 K.
Mahkemelerin, çek iptali kararına ek olarak bankaya ödeme yasağı konulmasına ilişkin tedbir kararı vermesi gerektiği vurgulanmıştır.
Sonuç ve Değerlendirme
Çek iptali davası, çekin kaybolması, çalınması veya kötü niyetli el değiştirmesi halinde mağduriyetin önlenmesi için açılan önemli bir davadır. Asliye Ticaret Mahkemesi görevli olup, çekin bulunduğu veya çalındığı yer mahkemesi yetkilidir. Davada ihtiyati tedbir talepleri büyük önem taşımaktadır.