CEZA MUHAKEMESİNDE UZLAŞTIRMA

CEZA MUHAKEMESİNDE UZLAŞTIRMA

CEZA MUHAKEMESİNDE UZLAŞTIRMA KURUMU

1. GİRİŞ Ceza muhakemesinde uzlaştırma, mağdur ile failin, tarafsız bir uzlaştırmacı aracılığıyla anlaşmaya varmasını sağlayan alternatif bir çözüm mekanizmasıdır. Bu yöntem, adli süreçleri hızlandırmak, mağdurun zararını telafi etmek ve suçun toplumsal etkilerini azaltmak amacıyla uygulanmaktadır.

2. UZLAŞTIRMANIN HUKUKİ DAYANAĞI Uzlaştırma kurumu, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 253. ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Ayrıca 2005 yılında yürürlüğe giren Uzlaştırma Yönetmeliği ile sürecin uygulanmasına ilişkin detaylar açıklanmıştır. CMK’da uzlaştırmanın kapsamı belirlenmiş ve hangi suçlarda uygulanabileceği açıkça belirtilmiştir.

3. UZLAŞTIRMANIN ŞARTLARI Bir olayın uzlaştırma kapsamında değerlendirilebilmesi için aşağıdaki şartların sağlanması gerekmektedir:

• Suçun Uzlaştırmaya Tabi Olması: Kanun koyucu, yalnızca belirli suçları uzlaştırma kapsamına almıştır. Basit yaralama, hakaret, tehdit gibi bazı suçlar uzlaştırma sürecine dahildir.

• Mağdurun Gerçek Kişi veya Özel Hukuk Tüzel Kişisi Olması: Kamu tüzel kişilerine karşı işlenen suçlar uzlaştırma kapsamında değildir.

• Failin Uzlaştırmayı Kabul Etmesi: Hem mağdur hem de failin uzlaştırma sürecine rıza göstermesi gerekmektedir.

• Uzlaştırmanın Gönüllülük Esasına Dayanması: Tarafların uzlaştırmaya zorlanması mümkün değildir.

4. UZLAŞTIRMAYA TABİ SUÇLAR Uzlaştırma, yalnızca belirli suçlar için uygulanabilir. CMK 253. maddesi uyarınca aşağıdaki suçlar uzlaştırma kapsamına girmektedir:

• Kasten Yaralama (TCK 86/1) (Basit tıbbi müdahale ile giderilebilen yaralanmalar)

• Taksirle Yaralama (TCK 89)

• Tehdit (TCK 106/1) (Basit tehdit suçları)

• Hakaret (TCK 125/1)

• Konut Dokunulmazlığının İhlali (TCK 116/1-2)

• İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali (TCK 117/1)

• Kişilerin Huzur ve Sükununu Bozma (TCK 123)

• Mala Zarar Verme (TCK 151)

• Güveni Kötüye Kullanma (TCK 155)

• Hileli ve Basit Taksirli İflas (TCK 161)

• Çekle İlgili Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Neden Olma (Çek Kanunu 5. madde)

Bu suçların dışındaki suçlar için uzlaştırma mümkün değildir. Kamu düzenini ağır şekilde bozan ve mağdurun yalnızca bireysel zararının değil, toplumun genel huzurunun da etkilendiği suçlar uzlaştırma kapsamı dışında tutulmuştur.

5. UZLAŞTIRMA SÜRECİ Uzlaştırma süreci aşağıdaki aşamalardan oluşmaktadır:

1. Uzlaştırma Teklifinin Yapılması: Cumhuriyet savcılığı tarafından taraflara uzlaştırma teklifi yapılır.

2. Uzlaştırmacının Belirlenmesi: Tarafsız ve eğitimli bir uzlaştırmacı atanır.

3. Görüşmelerin Gerçekleşmesi: Taraflar, uzlaştırmacı aracılığıyla bir araya gelerek anlaşma zemini arar.

4. Anlaşmanın Sağlanması: Taraflar arasında anlaşma sağlanırsa, Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma veya kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilir.

5. Anlaşmanın Uygulanması: Anlaşma şartlarının yerine getirilmesi sağlanır, aksi takdirde adli süreç devam eder.

6. UZLAŞTIRMANIN HUKUKİ SONUÇLARI Uzlaştırma sürecinin başarılı bir şekilde tamamlanması halinde şu sonuçlar ortaya çıkar:

• Soruşturma ve Kovuşturmanın Sona Ermesi: Taraflar arasında uzlaşma sağlanırsa, savcılık veya mahkeme dosyayı kapatır.

• Mağdurun Zararının Giderilmesi: Fail, mağdura yönelik belirli bir tazminat, özür veya telafi yöntemi uygulamakla yükümlü olabilir.

• Toplumsal Barışın Sağlanması: Suçun yol açtığı toplumsal etkiler en aza indirilir ve taraflar arasındaki husumet önlenmiş olur.

7. UZLAŞTIRMANIN AVANTAJLARI VE ELEŞTİRİLER Uzlaştırma sisteminin avantajları şunlardır:

• Adli Yargı Üzerindeki Yükü Hafifletir: Mahkemelerin iş yükünü azaltarak daha hızlı kararlar alınmasını sağlar.

• Mağdurun Tatmin Edilmesini Sağlar: Mağdur, tazminat veya farklı bir şekilde zararının giderilmesini sağlayabilir.

• Failin Topluma Yeniden Kazandırılmasını Destekler: Ceza yerine sorumluluk bilincinin geliştirilmesine yardımcı olur.

Bununla birlikte, uzlaştırma kurumu bazı eleştirilere de tabidir:

• Failin Cezasız Kalmasına Yol Açabilir: Uzlaştırma mekanizmasının kötüye kullanılması durumunda suç failleri cezalandırılmadan kurtulabilir.

• Mağdurların Baskı Altında Kalması Riski: Mağdurlar, baskı veya korku nedeniyle uzlaşmaya zorlanabilirler.

• Hukuki Bilinç Eksikliği: Tarafların haklarını tam olarak bilmemesi, adil olmayan anlaşmalara yol açabilir.

8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Uzlaştırma kurumu, ceza muhakemesinde etkin bir çözüm yöntemi olarak kabul edilse de, uygulanışında dikkatli olunması gereken hususlar bulunmaktadır. Adil ve şeffaf bir uzlaştırma süreci yürütüldüğünde hem mağdur hem de fail için faydalı sonuçlar doğurabilir. Ancak, mağdurun haklarının korunması ve uzlaşmanın istismar edilmemesi için denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi gerekmektedir.

KAYNAKÇA

• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (Madde 253)

• Ceza Hukuku Genel Hükümler, Prof. Dr. M. Emin Artuk, Ahmet Gökcen, A. Caner Yenidünya, Yetkin Yayınevi

• Ceza Hukuku Teorisi ve Pratiği, Prof. Dr. Timur Demirbaş, Seçkin Yayıncılık

• Yargıtay 15. Ceza Dairesi 2018/3476 E. 2019/5978 K.

• Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2020/3123 E. 2021/4725 K.