Mirasbırakan (muris), sağlığında malları üzerinde dilediği gibi tasarruf edebilir. Ancak hukuk sistemimiz, mirasbırakanın bu özgürlüğüne "Saklı Pay" (Mahfuz Hisse) sınırı getirmiştir. Tenkis davası; mirasbırakanın, saklı paylı mirasçılarının (çocukları, eşi, anne-babası) hakkını ihlal edecek şekilde yaptığı ölüme bağlı tasarrufların (vasiyetname) veya sağlararası kazandırmaların (bağışların), yasal sınıra çekilmesi (indirilmesi) davasıdır. Muris Muvazaasından farkı şudur: Muvazaada işlem tamamen iptal edilir ve tapu geri döner. Tenkis davasında ise işlem geçerli kalır, sadece fazla verilen kısım para olarak mirasçıya geri ödenir.
2. Davacı
Bu davayı sadece "Saklı Paylı Mirasçılar" açabilir:
Altsoy (Çocuklar ve torunlar): Yasal miras payının yarısı saklıdır.
Sağ Kalan Eş: Duruma göre miras payının tamamı veya 3/4'ü saklıdır.
Anne ve Baba: Yasal miras payının 1/4'ü saklıdır.
Önemli Değişiklik: Kardeşlerin artık saklı payı yoktur, bu davayı açamazlar.
3. Davalı
Dava, mirasbırakanın lehine kazandırma yaptığı kişilere karşı açılır:
Vasiyetname ile mal bırakılan kişiler.
Ölmeden önce bağış yapılan kişiler (3. kişiler veya diğer mirasçılar).
4. Görevli ve Yetkili Mahkeme
Görevli Mahkeme: Dava değerine bakılmaksızın Asliye Hukuk Mahkemesidir.
Yetkili Mahkeme: Mirasbırakanın (murisin) son yerleşim yeri mahkemesidir (TMK m.576). Kesin yetkilidir.
5. Yargılama Usulü
Yazılı yargılama usulüne tabidir. Bu dava tam bir "Matematik Davası"dır. Mahkeme, murisin ölümü tarihindeki tüm malvarlığını (Tereke) hesaplar, borçları düşer, "Net Tereke"yi bulur ve saklı paya tecavüz olup olmadığını hesaplar.
6. İspata Dair Konular
Terekenin Tespiti: Murisin tüm malvarlığı (banka, tapu, araç) tespit edilmelidir.
Sabit Tenkis Oranı: Bilirkişiler, murisin yaptığı kazandırmaların ne kadarının saklı payı aştığını hesaplar.
Tanık: Murisin kastını (bilinçli olarak mı mal kaçırdığı yoksa olağan bir hediye mi verdiği) ispatlamak için tanık dinlenebilir.
7. Zamanaşımı (Hak Düşürücü Süre)
Tenkis davasında süreler çok kritiktir ve hak düşürücü niteliktedir:
1 Yıl: Mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl.
10 Yıl: Her halde vasiyetnamenin açılmasından veya mirasın açılmasından itibaren 10 yıl. Bu süreler geçtikten sonra dava açılırsa, reddedilir.
8. Harç ve Vekalet Ücreti
Harç: Dava değeri (talep edilen tenkis miktarı) üzerinden Nispi Harç alınır.
Vekalet Ücreti: Kazanılan miktar üzerinden nispi vekalet ücretine hükmedilir.
9. Özellikle Bilinmesi Gereken Hususlar (Avukatın Notu)
Tercih Hakkı: Tenkis davasında, malın (örneğin bir evin) aynen bölünmesi mümkün değilse, davalıya "Tercih Hakkı" sorulur. Davalı isterse malı verir parasını alır, isterse malı tutar davacının parasını öder.
Olağan Hediyeler: Murisin sağlığında yaptığı "olağan" sayılan hediyeler (düğün takısı, doğum günü hediyesi) tenkise tabi değildir.
Hayat Sigortaları: Murisin kendi adına yaptırdığı hayat sigortasının "satınalma değeri" terekeye eklenir ve tenkise tabi olur.
10. Kararın İcrası
Tenkis kararı, Eda Davası niteliğinde (para ödenmesi) olduğu için, karar kesinleşmeden de icraya konulabilir (Gayrimenkulün aynına ilişkin değildir, parasal bir alacaktır).
11. Emsal Yargıtay Kararı
Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2016/10250 E., 2017/16530 K.:"Tenkis davası, mirasbırakanın saklı payları zedeleyen ölüme bağlı veya sağlararası kazandırmalarının yasal sınıra çekilmesini amaçlayan, öncesine etkili, yenilik doğurucu davalardandır. Tenkis hesabı yapılırken, mirasbırakanın ölüm tarihindeki net terekesi üzerinden hesaplama yapılmalıdır."
