1. GİRİŞ Karşılıksız çek, keşidecinin bankada yeterli karşılığı bulunmadan düzenlediği ve ibraz süresi içinde tahsil edilemeyen çeki ifade eder. Çek, ödeme aracı olarak güvene dayalı bir finansal enstrüman olduğu için karşılıksız çek düzenlenmesi ekonomik hayatta büyük sorunlara yol açmaktadır. Bu sebeple, 5941 sayılı Çek Kanunu çerçevesinde, karşılıksız çek düzenleme fiiline belirli yaptırımlar öngörülmüştür. Bu çalışmada, karşılıksız çekin hukuki sonuçları, cezai yaptırımları, ceza yargılaması süreci ve avukatın rolü ele alınacaktır.
2. KARŞILIKSIZ ÇEKİN HUKUKİ DAYANAĞI Karşılıksız çek düzenlemenin hukuki düzenlemeleri 5941 sayılı Çek Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) ilgili hükümleri çerçevesinde belirlenmiştir. Çek Kanunu’nun 5. maddesine göre, banka tarafından çekin karşılıksız olduğu tespit edilirse, çek hesabı sahibi hakkında adli para cezası uygulanabilir. Ayrıca, İcra ve İflas Kanunu (İİK) ve Borçlar Kanunu’nun ilgili hükümleri kapsamında çek keşidecisine karşı hukuki ve icra takipleri başlatılabilir.
3. KARŞILIKSIZ ÇEKİN CEZASI Karşılıksız çek keşide eden kişilere uygulanabilecek cezai yaptırımlar şunlardır:
Adli Para Cezası: Mahkeme, karşılıksız kalan çek bedeli kadar adli para cezasına hükmedebilir.
Hapis Cezası: Adli para cezasının ödenmemesi halinde hapis cezasına çevrilebilir.
Çek Düzenleme ve Kullanma Yasağı: Mahkeme, sanık hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı getirebilir.
İcra Takibi ve Hukuki Sorumluluk: Çeki tahsil edemeyen alacaklı, çek keşidecisine karşı icra takibi başlatabilir ve hukuki tazminat talep edebilir.
4. KARŞILIKSIZ ÇEKLE İLGİLİ CEZA YARGILAMASI Karşılıksız çek suçlarında ceza yargılaması süreci şu aşamalardan oluşur:
Şikâyet Başvurusu: Alacaklı, çekin karşılıksız çıkması halinde çekin ibraz süresi içinde icra takibini başlatarak ilgili Cumhuriyet Savcılığı’na şikâyette bulunabilir.
Soruşturma Aşaması: Savcılık, çekin karşılıksız çıkıp çıkmadığını ve keşidecinin sorumluluğunu araştırır. Deliller toplanır ve gerekirse bilirkişi raporu alınır.
Kovuşturma Aşaması (Dava Süreci): Savcılık, delilleri yeterli görürse Asliye Ceza Mahkemesi’nde ceza davası açar.
Mahkeme Kararı ve Cezai Yaptırımlar: Mahkeme, sanığın çekin karşılıksız olduğunu bilerek düzenlediğini tespit ederse adli para cezası veya hapis cezası verebilir. Ayrıca, sanık hakkında çek düzenleme ve hesap açma yasağı da getirilebilir.
Kararın İcrası ve İtiraz: Sanık, verilen cezaya itiraz edebilir veya çek bedelini ödeyerek cezai yaptırımlardan kurtulabilir.
5. KARŞILIKSIZ ÇEK DAVALARINDA AVUKATIN ROLÜ Karşılıksız çek davalarında avukatın rolü büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda avukatın görevleri şunlardır:
İcra Takibinin Başlatılması: Çek hamili adına ilamsız icra takibi veya kambiyo senetlerine mahsus icra takibi başlatmak ve alacağın tahsilini sağlamak.
Ceza Davalarının Takibi: Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında savcılığa şikâyette bulunmak ve mahkeme sürecini takip etmek.
Çek Keşidecisi İçin Savunma Hazırlamak: Çek keşidecisi adına haksız şikâyet ve icra takiplerine karşı hukuki savunma yapmak ve çeki ödemek için yapılandırma sürecine yardımcı olmak.
Şirketler İçin Danışmanlık Hizmeti: Şirketlerin çek kullanımına ilişkin yasal yükümlülükleri konusunda danışmanlık sunmak ve cezai yaptırımlardan kaçınmalarını sağlamak.
Haciz ve Tahsilat Sürecinin Yürütülmesi: Alacaklı müvekkilin haklarını korumak adına borçlunun malvarlığına haciz koydurulması sürecini takip etmek.
Ceza Yargılamasında Müvekkili Temsil Etmek: Ceza davası aşamasında hem alacaklı hem de borçlu müvekkilin haklarını korumak için savunma yapmak.
6. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Karşılıksız çek düzenlemek, ekonomik ilişkilerde büyük güven kaybına neden olan bir fiildir. Çek Kanunu kapsamında hem ceza hukuku hem de icra hukuku açısından yaptırımlar öngörülmüştür. Bu tür davalarda avukatın etkin bir rol oynaması, hem alacaklıların haklarını korumak hem de borçluların hukuki süreçlerini yönetmek açısından kritik bir öneme sahiptir. Hukuki sürecin doğru yürütülmesi için profesyonel destek alınması büyük önem arz etmektedir.
7. KAYNAKÇA
5941 sayılı Çek Kanunu (Madde 5, 6, 7, 8)
Türk Ticaret Kanunu (TTK) (Madde 780-818)
İcra ve İflas Kanunu (İİK) (Madde 167-170a)
Borçlar Kanunu (BK)
Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2021/3576 E., 2022/8953 K.
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi 2020/3542 E., 2021/6789 K.
Prof. Dr. Baki Kuru - İcra ve İflas Hukuku
Prof. Dr. Ejder Yılmaz - Medeni Usul ve İcra-İflas Hukuku
Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2019/2845 E., 2020/5943 K.
