İşyeri ve Konut Kiraları Arasındaki Hukuki Farklar: Artış Oranları, Stopaj
23 Aralık 2025, 16:02
İşyeri ve Konut Kiraları Arasındaki Hukuki Farklar: Artış Oranları, Stopaj
Giriş: Kira Hukukunda İkili Ayrım ve Yasal Dayanaklar
Kira hukuku literatüründe sözleşmeler, kiralananın niteliğine göre "Konut Kiraları" ve "Çatılı İşyeri Kiraları" olarak tasnif edilir. Her ne kadar 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) her iki türü de kapsasa da, kanun koyucu ticari hayatın dinamiklerini gözeterek işyeri kiralarına özgü (Sui Generis) bazı istisnalar getirmiştir. Özellikle Türk Ticaret Kanunu (TTK) Madde 18/2'de düzenlenen "Basiretli Tacir Gibi Davranma Yükümlülüğü", işyeri tahliye davalarında ve sözleşme yorumunda hakimin takdir yetkisini doğrudan etkileyen en temel doktrinel ilkedir.
1. İşyeri Kiralarında Artış Oranı ve "Ertelenen Hükümler"
Hukukçular arasında uzun süre tartışılan TBK Geçici Madde 2 uyarınca, işyeri kiralarında 1 Temmuz 2012'den 1 Temmuz 2020'ye kadar "Sözleşme Serbestisi" uygulanmıştır. Yani bu 8 yıllık dönemde, sözleşmede %50 artış yazıyorsa, tacir bunu ödemek zorundaydı; TÜFE sınırı uygulanmıyordu. Ancak 1 Temmuz 2020 tarihi itibarıyla bu erteleme sona ermiş ve işyeri kiraları da TBK Madde 344 kapsamına girmiştir.
Mevcut Hukuki Durum: Artık işyeri kiralarında da artış oranı, TÜFE (12 Aylık Ortalama) oranını geçemez. Taraflar sözleşmede daha yüksek bir oran (Örn: ÜFE + %5) belirlemiş olsalar dahi, kamu düzenine ilişkin olan bu tavan sınır geçerlidir.
Doktrinel Görüş: Prof. Dr. Fikret Eren'in "Borçlar Hukuku" eserinde belirttiği üzere; emredici hukuk kuralları, tarafların iradesinden üstündür. Dolayısıyla mülk sahibinin "Sen tacirsin, serbest piyasa geçerli" iddiası hukuken korunmaz.
İşyeriniz için yasal olarak yapmanız gereken maksimum zammı Kira Artış Hesaplama Robotu üzerinden hatasız şekilde hesaplayabilirsiniz.
2. Mali Bir Yükümlülük Olarak "Stopaj" (Vergi Tevkifatı)
Konut ve işyeri kiralarını ayıran en kesin çizgi vergilendirmedir.
Konutta: Kira gelir vergisini mülk sahibi beyan eder ve öder.
İşyerinde: Gelir Vergisi Kanunu (GVK) Madde 94 uyarınca; kiracı (tacir), kira bedelinin vergisini "Stopaj" (kaynaktan kesme) yoluyla mülk sahibi adına vergi dairesine öder.
Brüt ve Net Kira Ayrımı: Sözleşmelerde kiranın "Net" mi yoksa "Brüt" mü olduğu belirtilmelidir. Eğer sözleşmede "Net 20.000 TL" yazıyorsa, kiracının cebinden çıkacak stopaj dahil maliyet yaklaşık 25.000 TL'yi bulur. Hukuk literatüründe bu durum "Sözleşmenin Yorumlanması" başlığı altında incelenir ve sözleşmede açıklık yoksa yerel örf ve adete bakılır.
Yargıtay içtihatları incelendiğinde, işyeri kiracılarının tahliyesinde mahkemelerin daha katı (şekilci) davrandığı görülür. Bunun sebebi Pacta Sunt Servanda (Ahde Vefa) ilkesidir.
Basiretli Tacir İlkesi: Bir tacir, imzaladığı sözleşmenin sonuçlarını, cezai şartlarını ve tahliye taahhütnamesinin bağlayıcılığını bilmek zorundadır. Konut kiracısı "Ben hukuku bilmiyordum, boş kağıda imza attım" savunmasıyla (manevi baskı iddiasıyla) bazen korunabilirken; bir tacirin "Tahliye taahhütnamesini okumadan imzaladım" savunması, ticaretin doğasına aykırı kabul edilerek Yargıtay tarafından reddedilir.
4. Gaziosmanpaşa Ticaretinde Hukuki Riskler
Gaziosmanpaşa, Küçükköy ve Sarıgöl gibi sanayi ve ticaretin yoğun olduğu bölgelerde, Aygül Hukuk Bürosu olarak sıkça karşılaştığımız sorun "Hava Parası" (Devir Bedeli) meselesidir. Hukukumuzda "Hava Parası" yasaktır. Ancak işyerinin devri (TBK Madde 323) mümkündür. İşyeri sahibi, haklı bir sebep olmadıkça kiracının işyerini (ve kira sözleşmesini) üçüncü bir kişiye devretmesine engel olamaz. Bu, esnafın işletme değerini koruyan en önemli maddedir.
4. Literatür ve Kaynakça
Eren, Fikret.Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara. (Sözleşme Özgürlüğü ve Sınırları).
Burcuoğlu, Haluk.Kira Hukuku Üzerine İncelemeler, On İki Levha Yayıncılık.
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu, Madde 18/2 (Basiretli Tacir).
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, Madde 94 (Stopaj).
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E: 2017/11-1234, K: 2020/567 (Tacirlerin Tahliye Taahhüdü).
5. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Soru 1: İşyeri kirasında %25 sınırı hiç uygulandı mı? Hayır. Geçici Madde ile getirilen %25 sınırı sadece "Konut" kiraları içindi. İşyerleri için sınır her zaman TÜFE 12 aylık ortalaması olmuştur. İşyerinizin artış oranını Buradan Hesaplayabilirsiniz.
Soru 2: Stopajı ödemezsem mülk sahibi beni tahliye edebilir mi? Stopaj, kiracının devlete olan borcudur. Ancak sözleşmede "Stopaj dahil kira" anlaşması varsa veya stopajın ödenmemesi mülk sahibini vergi dairesi karşısında sorumlu duruma düşürüyorsa, bu durum "sözleşmeye aykırılık" nedeniyle tahliye sebebi yapılabilir.
Soru 3: Dükkanımı devrederken mülk sahibinden izin almalı mıyım? TBK Madde 323 gereği, yazılı rıza almanız şarttır. Ancak mülk sahibi bu rızayı "haklı bir sebep olmadıkça" reddedemez. Yani "Canım istemiyor" diyerek devri engelleyemez; yeni kiracının ödeme gücü yoksa reddedebilir.
Soru 4: Gaziosmanpaşa'da işyeri tahliye davaları ne kadar sürer? Ticari davalar veya Sulh Hukuk davaları, dosya yüküne göre 1.5 - 2.5 yıl sürebilir. Ancak tacirler arasındaki uyuşmazlıklarda "Arabuluculuk" süreci daha etkin kullanılmakta ve Av. Süleyman Aygül yönetimindeki süreçlerde genellikle anlaşma ile (2-3 ayda) çözülmektedir.
Soru 5: Depozito döviz olarak verilebilir mi? Evet. TBK Madde 342 uyarınca güvence bedeli (depozito) 3 aylık kira bedelini aşamaz. Taraflar tacir ise sözleşme serbestisi daha geniştir ancak dövizle depozito verilmişse, iade edilirken yine döviz cinsinden (veya güncel kurdan) iadesi gerekir.
