• 21 Kasım 2025, 13:53

İRTİKAP SUÇU TCK M. 250

İrtikap Suçu (TCK m.250)

1. Genel Açıklama ve Suçun Niteliği

İrtikap suçu; bir kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu (gücü) kötüye kullanarak, kendisine veya başkasına yarar sağlaması için kişiyi icbar etmesi (zorlaması) veya ikna etmesi (kandırması) suretiyle işlenir. TCK’nın 250. maddesinde düzenlenen bu suç, memurun vatandaşa karşı "üstünlük taslayarak" haksız kazanç elde etmesidir. Rüşvetin aksine, burada "eşitler arası bir anlaşma" değil, memurun baskısı söz konusudur.

2. Suçla Korunması Amaçlanan Hukuksal Yarar

1. Kamu İdaresinin İtibarı: Devlet gücünün baskı aracı olarak kullanılmasının önlenmesi.

2. Bireysel Mülkiyet ve İrade: Vatandaşın iradesinin fesada uğratılmasının (korkutulmasının) ve malvarlığının korunması.

3. Suçun İki Farklı Görünümü (İcbar ve İkna)

Kanun koyucu suçu işleniş biçimine göre iki ana kategoriye ayırmıştır:

A. İcbar (Zorlama) Suretiyle İrtikap (TCK 250/1)

• Kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu kullanarak, kişiyi "bir işi yapmaya veya yapmamaya" mecbur hissettirmesidir.

• Zorlamanın Boyutu: Buradaki zorlama, kafasına silah dayamak (Gasp/Yağma) değildir. Bu, **"Manevi Cebir"**dir. Memur, vatandaşa öyle bir korku veya endişe verir ki, vatandaş "Parayı vermezsem işim yapılmayacak", "Başıma bela gelecek" veya "Hakkımı alamayacağım" düşüncesiyle parayı vermeye mecbur kalır.

• Örnek: Doktora giden hastadan "Ameliyat parası (bıçak parası) vermezsen sıranı 6 ay sonraya atarım" denilmesi. Vatandaş mecburen verir.

• Cezası: 5 yıldan 10 yıla kadar hapis.

B. İkna Suretiyle İrtikap (TCK 250/2)

• Kamu görevlisinin, hileli davranışlarla vatandaşı kandırarak, "böyle bir ödeme yapması gerektiğine" inandırmasıdır.

• Örnek: Tapu memurunun vatandaşa "Harç masrafı 5.000 TL tuttu, bana ver ben yatırırım" deyip, aslında harcın 1.000 TL olması ve kalanı cebine atması. Vatandaş yasal bir ödeme yaptığını sanmaktadır.

• Cezası: 3 yıldan 5 yıla kadar hapis.

4. Kritik Üçlü Ayrım: Rüşvet - İrtikap - Görevi Kötüye Kullanma

Bu tabloyu web sitenizde görselleştirebilirsiniz. Müvekkilin kaderini belirleyen ayrım buradadır:

1. Rüşvet (TCK 252): Vatandaş, işinin haksız yere yapılması için memurla anlaşır. "Al şu parayı, benim cezamı sil". İkisi de suçludur.

2. İrtikap (TCK 250): Memur, vatandaşı zorlar. "Parayı vermezsen yasal hakkın olan ruhsatı vermem". Vatandaş mağdurdur, ceza almaz.

3. Görevi Kötüye Kullanma (TCK 257): Ortada para/menfaat yoktur, sadece memurun keyfiliği veya ihmali vardır.

5. Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap (TCK 250/3)

• Vatandaşın, memurun göreviyle ilgili bir konuda "yanılarak" memura fazladan para vermesi ve memurun da bunu fark etmesine rağmen ses çıkarmayıp parayı almasıdır.

• Örnek: Vezneye 100 TL yerine yanlışlıkla 200 TL veren vatandaşın parasını, veznedarın "iade etmeyip" cebine atması.

6. Yağma (Gasp) Suçundan Farkı

• Eğer memur, nüfuzunu (yetkisini) kullanmak yerine, doğrudan kaba kuvvet, darp veya silahla tehdit ederek para alırsa (Örn: Polis karakolda vatandaşı döverek parasını alırsa), bu İrtikap değil, daha ağır olan "Yağma (Gasp)" suçudur. İrtikapta zorlama "yetkinin kötüye kullanılması" ile sınırlıdır (Manevi baskı).

7. Bu Suça Özgü Püf Noktaları (Yargıtay Kriterleri)

1. "Hakkın Teslimi" Kriteri: Yargıtay, icbar suretiyle irtikapta vatandaşın "haklı bir işinin" yapılması için zorlanmasını arar. Eğer vatandaş "haksız bir iş" (yasadışı bir talep) için para veriyorsa, zorlansa bile bu durum Rüşvet kapsamında değerlendirilebilir. Ancak Yargıtay son kararlarında, "memurun baskısının yoğunluğunu" esas alarak mağduriyet (İrtikap) yorumunu genişletmektedir.

2. Bıçak Parası Davaları: Doktorların hastalardan yasal olmayan ek ücret istemesi klasik bir "İcbar Suretiyle İrtikap" örneğidir. Ancak hasta kendi rızasıyla, teşekkür mahiyetinde hediye verdiyse suç oluşmaz.

3. Zimmet ile Farkı: Zimmette para zaten memurun elindedir (devletin parası). İrtikapta ise para vatandaşın cebindedir, memur zorla/kandırarak alır.

8. Etkin Pişmanlık Var mı?

İrtikap suçunda, Rüşvet veya Zimmet suçundaki gibi özel bir etkin pişmanlık düzenlemesi YOKTUR.

• Ancak fail, soruşturma aşamasında aldığı parayı iade ederse TCK 168 (Malvarlığına Karşı Suçlarda Etkin Pişmanlık) kıyasen uygulanmaz. Sadece TCK 62 (İyi Hal İndirimi) kapsamında değerlendirilebilir. Bu nedenle bu suçta ceza indirimi almak çok daha zordur.

9. Suçun Yaptırımı

1. İcbar (Zorlama) Suretiyle: 5 yıldan 10 yıla kadar hapis.

2. İkna (Kandırma) Suretiyle: 3 yıldan 5 yıla kadar hapis.

3. Hatadan Yararlanma: 1 yıldan 3 yıla kadar hapis.

10. Görevli Mahkeme

• Görevli Mahkeme: Ağır Ceza Mahkemesidir.