Hizmet Tespiti Davaları: Sigortasız Çalışmaya Karşı Hukuki Yollar

• 10 Aralık 2025, 12:40

Hizmet Tespiti Davaları: Sigortasız Çalışmaya Karşı Hukuki Yollar

Hizmet Tespiti Davası Nedir?

Hizmet tespiti davası, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 86. maddesine (ve mülga 506 sayılı Kanun'un 79. maddesine) dayanan, işçinin işyerinde eylemli (fiili) olarak çalıştığı halde işverence Kurum'a (SGK) bildirilmeyen veya eksik bildirilen çalışma sürelerinin mahkeme kararıyla tespit edilmesini sağlayan bir davadır.

Bu dava türü, işçinin sadece geçmişe dönük günlerini kazanmasını sağlamakla kalmaz, aynı zamanda devletin prim kaybını da önlediği için "Kamu Düzenine" ilişkindir. Bu nedenle hakim, tarafların delilleriyle bağlı kalmaksızın kendiliğinden (re'sen) araştırma yapmakla yükümlüdür.

Davanın Tarafları ve SGK’nın Konumu

• Davacı: Sigortasız çalıştırılan işçi veya ölümü halinde hak sahipleri (eş, çocuklar).

• Davalı: İşveren.

• Fer'i Müdahil: Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK).

  • Önemli Not: Hizmet tespiti davaları işverene karşı açılır, ancak davanın sonucu SGK'yı doğrudan ilgilendirdiği için Kurum davaya "Fer'i Müdahil" olarak katılır. Yani SGK, davanın zorunlu bir parçasıdır ve mahkeme kararı SGK'ya da uygulanır.

5 Yıllık Hak Düşürücü Süre (Çok Kritik!)

Hizmet tespiti davalarında en önemli husus süredir. 5510 sayılı Kanun'un 86. maddesine göre; hizmetlerin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıl içerisinde dava açılması gerekir. Bu süre "zamanaşımı" değil, **"hak düşürücü süre"**dir. Hakim bu süreyi kendiliğinden dikkate alır.

İstisnalar (Sürenin İşlemediği Haller): Yargıtay içtihatlarına göre şu durumlarda 5 yıllık hak düşürücü süre uygulanmaz, işçi her zaman dava açabilir:

1. İşçinin işe giriş bildirgesi verilmiş ancak primleri yatırılmamışsa,

2. Müfettiş durum tespit tutanağı ile çalışma tespit edilmişse,

3. Asgari işçilik incelemesi sonucunda işçinin çalıştığı belirlenmişse.

İspat Yöntemleri: Sigortasız Çalışma Nasıl Kanıtlanır?

Hizmet tespiti davalarında "fiili çalışma" olgusunun ispatı şarttır. İspat araçları şunlardır:

1. Tanık Beyanları: En önemli delildir. Ancak Yargıtay, tanıkların "Bordro Tanığı" (aynı dönemde bordrolu çalışan işçi) veya "Komşu İşyeri Tanığı" (aynı çevrede işyeri olan veya çalışan kişi) olmasını aramaktadır. Sadece davacının getirdiği arkadaşları yeterli görülmeyebilir.

2. Yazılı Belgeler: İşyeri giriş-çıkış kayıtları, maaş zarfları, işveren tarafından verilen görevlendirme yazıları, banka dekontları.

3. Kamu Kurum Kayıtları: Zabıta, karakol veya PTT kayıtlarında işçinin o işyerinde çalıştığına dair izler (örneğin işyerine gelen tebligatı imzalamış olması).

Bir Günlük Hizmet Tespiti

İşe giriş bildirgesi verilmiş ancak hiç prim ödenmemişse veya işe giriş bildirgesi verilmemişse, işçiler bazen sadece "işe giriş tarihinin tespiti" için 1 günlük hizmet tespiti davası açarlar. Bu, özellikle emeklilik yaşını ve sigortalılık başlangıcını öne çekmek için hayati öneme sahiptir.

Emsal Yargıtay Kararları

1. Kamu Düzeni ve Re'sen Araştırma İlkesi:

"Hizmet tespiti davaları, kamu düzenine ilişkindir. Bu nedenle özel bir duyarlılıkla ve özenle yürütülmelidir. Mahkeme, tarafların sunduğu delillerle yetinmemeli, gerçeğin kuşkuya yer vermeyecek şekilde ortaya çıkarılması için re'sen (kendiliğinden) araştırma yapmalıdır. Sadece tanık sözleriyle sonuca gidilmesi mümkün değildir; tanık beyanlarının somut belgelerle desteklenmesi veya komşu işyeri tanıklarıyla doğrulanması gerekir." (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E. 2020/7568, K. 2021/2345).

2. Hak Düşürücü Sürenin Başlangıcı:

"Yönetmelikle belirlenen belgelerin (işe giriş bildirgesi vb.) Kuruma verilmediği hallerde, hizmet tespiti davasının hizmetin geçtiği yılın sonundan başlayarak 5 yıl içinde açılması gerekir. Bu süre hak düşürücü nitelikte olup, mahkemece kendiliğinden gözetilir." (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2015/10-345, K. 2017/230).

3. Feragat Yasağı:

"Hizmet tespiti davasından feragat, işçinin sosyal güvenlik hakkından vazgeçmesi anlamına gelir ki, bu hak kişiye sıkı sıkıya bağlı ve devredilemez bir haktır. Bu nedenle işçinin davadan feragati (vazgeçmesi) hukuki sonuç doğurmaz ve dava görülmeye devam eder." (Yargıtay 10. Hukuk Dairesi Yerleşik İçtihadı).

Kaynakça:

1. Günay, Cevdet İlhan. İş Davaları. 8. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2025. (Sayfa: 1391-1450, Hizmet Tespiti Davaları Bölümü).

2. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi ve Hukuk Genel Kurulu Kararları.

3. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (Madde 86).

4. Çelik, Nuri. İş Hukuku Dersleri. (İlgili akademik bölümler).

Aygül hukuk bürosu olarak istanbul gaziosmanpaşa bölgösinde hukuk ve ceza davaları üzerine, Av. Süleyman Aygül nezlinde profösyönel olarak hukuki uyuşmazlıklarınızda her zaman yanınızdayız.