Bedelsiz kalmış senedi kullanma suçu; borcun tamamen veya kısmen ödenmiş olmasına ya da borçlanma nedeninin ortadan kalkmış olmasına rağmen, eldeki senedin (bono, çek, poliçe vb.) sanki borç hiç ödenmemiş gibi kullanılmasıdır. TCK’nın 156. maddesinde düzenlenen bu suç, ticari hayattaki "güven ilkesini" zedeler. Halk arasında "ödenmiş senedin icraya konulması" olarak bilinir.
2. Suçla Korunması Amaçlanan Hukuksal Yarar
Burada korunan hukuksal yarar; kişilerin malvarlığı ve ticari güvendir. İspat gücü yüksek olan kambiyo senetlerinin, kötü niyetli kişilerce bir baskı ve haksız kazanç aracı olarak kullanılmasının önüne geçilmek istenir.
3. Suçun Temel Şekli (TCK 156)
Suçun oluşması için;
Ortada hukuken geçerli bir senet olmalıdır.
Bu senedin bedeli (borç) ödenmiş veya bedelsiz kalmış olmalıdır.
Fail, senedi iade etmeyip, kendisine veya başkasına yarar sağlamak amacıyla kullanmalıdır.
4. Suçun Unsurları (Maddi ve Manevi)
A. Maddi Unsur
Konu: Suçun konusu "senet"tir. Sadece bono, poliçe, çek değil; borç ikrarı içeren adi yazılı belgeler de bu kapsamda değerlendirilebilir. Ancak Yargıtay, genellikle "ispat gücü yüksek" belgeleri arar.
Fiil (Kullanma): Senedin sadece failin elinde durması suç değildir. Suçun oluşması için failin bu senedi "kullanması" gerekir.
Kullanma Nedir? Senedi icra dairesine vererek takip başlatmak, başkasına ciro etmek (devretmek) veya mahkemede delil olarak sunmak "kullanma" sayılır. Senedi sadece "geri vermemek" bu suçu oluşturmaz, o durumda "Güveni Kötüye Kullanma" tartışılabilir.
Bedelsizlik: Borcun ödenmiş olması, takas edilmiş olması veya borcun sebebinin (örneğin mal teslimi yapılmadığı için) ortadan kalkmış olması gerekir.
B. Manevi Unsur
Suç kasten işlenir. Fail, borcun ödendiğini bildiği halde senedi bilerek ve isteyerek kullanmalıdır.
5. Soruşturma Usulü ve Şikayet (Çok Önemli)
Bu suçun soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlıdır.
Mağdur (borçlu), senedin kullanıldığını (örneğin kendisine ödeme emri geldiğini) öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikayetçi olmalıdır.
Şikayet yoksa savcı resen soruşturma yapmaz.
6. Suçun Oluşma Anı
En kritik detaylardan biri budur. Suç ne zaman tamamlanır?
Failin senedi icra dairesine verdiği ve takip talebinde bulunduğu anda suç tamamlanır.
Borçlunun parayı tekrar ödemesi veya mallarının haczedilmesi şart değildir. Senedin işleme konulması, mağduru tehlikeye soktuğu için suçun oluşumu için yeterlidir (Tehlike suçu özelliği gösterir).
7. Kısmi Ödeme Durumu
Borcun tamamı değil de bir kısmı ödenmişse ne olur?
Örneğin 100.000 TL'lik senedin 50.000 TL'si elden ödendi. Ancak alacaklı senedin arkasına bunu düşmedi ve senedi 100.000 TL üzerinden icraya koydu.
Bu durumda fail, ödenen kısım (50.000 TL) oranında "bedelsiz kalmış senedi kullanma" suçunu işlemiş olur.
8. Dolandırıcılık ve Güveni Kötüye Kullanma ile Farkı
Bu bölümü web sitenizde "Karşılaştırma Tablosu" veya "Dikkat" kutucuğu olarak verebilirsiniz:
Dolandırıcılık: Fail, senedi mağduru hile ile kandırarak en baştan alırsa (örneğin; "Senedi ver, işi yapacağım" deyip kaçarsa) dolandırıcılık olur. TCK 156'da ise senet başlangıçta hukuka uygun alınır, sonradan bedelsiz kalır.
Güveni Kötüye Kullanma: Eğer senet bir borç için değil de, sadece "saklaması için" veya "teminat olarak (ancak teminat şartı gerçekleşmeden)" verilmişse ve fail bunu kullanırsa TCK 155 Güveni Kötüye Kullanma oluşur. TCK 156'da ise temel ilişki bir borç ilişkisidir.
Açığa İmzanın Kötüye Kullanılması (TCK 209): Boş kağıda imza atılıp verilmiş ve fail bunu kafasına göre doldurmuşsa TCK 209 oluşur. TCK 156'da senet doludur ve geçerlidir, sadece borcu ödenmiştir.
9. İspat Sorunu (Yazılı Delil Şartı)
Bu suçun en zor yanı ispatıdır.
Hukukumuzda "Senede karşı senetle ispat" kuralı vardır. Mağdur, "Ben borcu ödedim ama senedi almayı unuttum" diyorsa, bu ödemeyi yazılı belge (makbuz, banka dekontu, ibraname) ile ispatlamak zorundadır.
Sadece "Tanık" beyanıyla senedin ödendiği iddiası genellikle kabul görmez. Ancak failin "Evet, parayı aldım ama başka borca saydım" gibi bir ikrarı varsa durum değişir.
10. Suçun Yaptırımı
Cezası: 6 aydan 2 yıla kadar hapis ve adli para cezasıdır.
11. Görevli Mahkeme
Görevli Mahkeme:Asliye Ceza Mahkemesidir.
Yetkili Mahkeme: Senedin kullanıldığı (İcra takibinin açıldığı) yer mahkemesidir.
12. Yargıtay Kararlarından Örnekler
Menfi Tespit Davası: Yargıtay, ceza mahkemesinin karar verirken Hukuk Mahkemesinde açılan "Menfi Tespit Davası"nın (Borçlu olmadığının tespiti davası) sonucunu beklemesi gerektiğini sıkça vurgular. Çünkü senedin bedelsiz olup olmadığı teknik bir hukuk konusudur.
Ahde Vefa: Borçlunun senedi geri almadan ödeme yapması "basiretli iş adamı/vatandaş" ilkesine aykırı olsa da, eğer ödeme yazılı belgeyle ispatlanıyorsa, alacaklının senedi icraya koyması suçtur.
